Diz Kapağı (Patellofemoral Eklem) ve Sık Görülen Sorunlar

Patellofemoral eklem, diz kapağı kemiği (patella) ile uyluk kemiğinin (femur) diz kapağının oturduğu oluk (troklea) arasındaki eklemdir. Patellanın bu oluk içinde düzgün bir şekilde hareket etmesi, dizin sağlıklı fonksiyonu için kritiktir. Bu eklemi etkileyen başlıca sorunlar şunlardır:

• Patellar İnstabilite: Diz kapağının normalde bulunması gereken oluktan dışarı doğru tam olarak çıkması (dislokasyon) veya kısmen kayması (subluksasyon). Bu durum genellikle travma sonrası başlar ancak tekrarlayıcı hale gelebilir.
• Patellofemoral Ağrı Sendromu (PFPS): Diz kapağının arkasında veya çevresinde hissedilen, özellikle merdiven inip çıkarken, çömelirken veya uzun süre oturduktan sonra artan yaygın ön diz ağrısı.
• Patellofemoral Kıkırdak Hasarı: Diz kapağının altındaki veya uyluk kemiğindeki oluğun (troklea) kıkırdak yüzeyinde oluşan sınırlı (fokal) hasarlar.
• Patellofemoral Artroz (Kireçlenme): Patellofemoral eklemdeki kıkırdağın yaygın olarak aşınması ve yıpranması.

Diz Kapağı Cerrahisinin Amacı: Cerrahi tedavinin temel hedefleri;

• Tekrarlayan diz kapağı çıkıklarını önleyerek stabiliteyi sağlamak,
• Kronik ağrıyı gidermek,
• Diz kapağının düzgün hareketini (tracking) restore etmek,
• Varsa altta yatan anatomik sorunları (dizilim bozukluğu, bağ yetmezliği) düzeltmek,
• Diz fonksiyonlarını iyileştirmek ve hastanın yaşam kalitesini artırmaktır.

Diz Kapağı Cerrahisi Gerektiren Durumlar

Cerrahi tedavi genellikle aşağıdaki durumlarda düşünülür:

• Tekrarlayan Patellar İnstabilite: İki veya daha fazla kez diz kapağı çıkığı yaşanması veya sürekli yarı çıkık (subluksasyon) ve güvensizlik hissi olması. Özellikle genç ve aktif hastalarda, bağlarda veya kemik yapıda altta yatan bir sorun varsa cerrahi önerilebilir.
• Travmatik İlk Çıkık (Bazı Durumlar): İlk kez diz kapağı çıkığı yaşansa bile, eğer çıkıkla birlikte kıkırdaktan veya kemikten parça koptuysa (osteokondral kırık) veya önemli bir bağ (özellikle MPFL) yırtığı varsa cerrahi düşünülebilir.
• Şiddetli Patellofemoral Ağrı (Nadir Durumlar): Uzun süreli (en az 6 ay) ve yoğun konservatif tedaviye (fizik tedavi, ilaçlar, aktivite modifikasyonu) rağmen devam eden, altta yatan yapısal bir soruna (örn. ciddi kıkırdak hasarı, belirgin dizilim bozukluğu) bağlı şiddetli ön diz ağrısı. Tek başına ağrı için cerrahi nadiren yapılır.
• Semptomatik Patellofemoral Kıkırdak Hasarı: Ağrı, takılma, kilitlenme gibi belirtilere yol açan ve konservatif tedaviye yanıt vermeyen belirgin fokal kıkırdak hasarları.
• Şiddetli Patellofemoral Artroz: Diğer tedavi yöntemlerinin başarısız olduğu, sadece patellofemoral eklemi tutan veya tüm dizi etkileyen şiddetli kireçlenme.

Ameliyatı Düşündüren Belirtiler Nelerdir?

Aşağıdaki belirtiler, özellikle konservatif tedaviye yanıt vermiyorsa, diz kapağı cerrahisi gerekliliğini düşündürebilir:

• Tekrarlayan Diz Kapağı Çıkığı veya Yarı Çıkığı: Diz kapağının yerinden oynadığı hissi veya gözle görülür şekilde çıkması.
• Dizde Boşalma veya Güvensizlik Hissi: Özellikle ani hareketlerde veya dönerken dizin kontrol dışı hareket ettiği hissi.
• Ön Diz Ağrısı: Merdiven inip çıkma, çömelme, koşma, uzun süre oturma (“sinemacı dizi”) gibi aktivitelerle artan, diz kapağının arkasında veya çevresinde hissedilen ağrı.
• Takılma, Kilitlenme: Diz hareketleri sırasında ani duraklama veya kilitlenme.
• Şişlik: Özellikle aktivite sonrası dizde tekrarlayan şişlik.
• Ses Gelmesi (Krepitasyon): Diz hareketleri sırasında sürtünme veya gıcırdama sesi.

Önemli Not: Cerrahi kararından önce mutlaka yeterli süre (genellikle 3-6 ay) cerrahi dışı tedavi yöntemlerinin denenmiş ve başarısız olmuş olması gerekir (akut travmatik durumlar hariç).

Diz Kapağı Sorunlarında Tanı Yöntemleri

Doğru cerrahi tedaviyi planlamak için altta yatan sorunun tam olarak anlaşılması şarttır. Prof. Dr. Murat Bozkurt, tanı sürecinde şu yöntemleri kullanır:

• Hasta Öyküsü: İlk çıkığın nasıl olduğu, tekrarlama sıklığı, ağrının yeri ve karakteri, hangi aktivitelerin sorun yarattığı, önceki tedaviler detaylıca sorgulanır.
• Fizik Muayene:
  
  • Gözlem: Bacak dizilimi (Q açısı), diz kapağının pozisyonu (patella alta/yukarıda duruşu), kas yapısı (VMO atrofisi) değerlendirilir.
  • Palpasyon: Diz kapağı çevresindeki hassas noktalar belirlenir.
  • Hareket Muayenesi: Diz kapağının hareket sırasındaki takibi (patellar tracking), hareket açıklığı ölçülür.
  • Özel Testler: Patellar instabilite için “apprehension (yakalama) testi”, patellar tilt (eğilme) ve glide (kayma) testleri yapılır. Bağların (MPFL) durumu değerlendirilir.
• Görüntüleme Yöntemleri:
  
  • Röntgen (X-ray): Ön-arka, yan ve özel diz kapağı (aksiyel/skyline/merchant) grafileri çekilir. Diz kapağının pozisyonu, eğimi, troklea oluğunun derinliği, kireçlenme bulguları ve kemiksel problemler değerlendirilir.
  • Bilgisayarlı Tomografi (BT): Özellikle kemiksel dizilim sorunlarını ve diz kapağının oluk içindeki pozisyonunu daha net değerlendirmek için kullanılır. Tibial tüberkül-troklear oluk mesafesi (TT-TG distance) gibi ölçümler yapılarak dizilim bozukluğunun derecesi belirlenir.
  • Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Kıkırdak yüzeylerini, bağları (özellikle MPFL yırtığını), tendonları, menisküsleri ve kemik iliği ödemi gibi yumuşak doku ve kemik detaylarını göstermede en değerli yöntemdir. Özellikle instabilite nedenini ve kıkırdak hasarını belirlemede kritiktir.

Diz Kapağı İçin Uygulanan Cerrahi Tedavi Seçenekleri

Uygulanacak cerrahi yöntem, altta yatan probleme göre belirlenir. Prof. Dr. Murat Bozkurt, Ankara’daki hastaları için en uygun cerrahi tekniği seçerek uygular:

Artroskopik Cerrahi:

• Tanısal Artroskopi: Eklem içinin kamera ile doğrudan görülerek sorunun netleştirilmesi.
• Debridman: Hasarlı kıkırdak parçalarının veya serbest cisimlerin temizlenmesi.
• Lateral Retinaküler Gevşetme: Diz kapağını dışa doğru çeken gergin bağların (lateral retinakulum) kesilerek gevşetilmesi. Eskiden sıkça uygulansa da, tek başına yapıldığında sonuçlarının değişken olması ve bazen instabiliteyi artırabilmesi nedeniyle günümüzde daha seçici vakalarda veya başka prosedürlerle birlikte uygulanmaktadır.

Patellar İnstabilite (Çıkık) Cerrahisi:

• Medial Patellofemoral Ligament (MPFL) Onarımı veya Rekonstrüksiyonu:
  
  • MPFL: Diz kapağının dışa çıkmasını engelleyen en önemli yumuşak doku bağıdır ve çıkıkların %90’ından fazlasında yırtılır.
  • Onarım: Sadece bağın kemikten koptuğu (avülsiyon) ve akut (taze) durumlarda dikişlerle tamir edilebilir.
  • Rekonstrüksiyon: Tekrarlayan çıkıklarda veya onarımın mümkün olmadığı durumlarda standart tedavidir. Yırtık MPFL’nin yerine, genellikle hastanın kendi hamstring tendonlarından (otogreft) alınan bir parça kullanılarak yeni bir bağ oluşturulur. Tekrarlayan diz kapağı çıkıklarının tedavisinde en sık ve başarılı uygulanan yöntemlerden biridir.
• Tibial Tüberkül Osteotomisi (TTO) / Transferi:
  
  • Prensip: Diz kapağı tendonunun yapıştığı kaval kemiği (tibia) üzerindeki kemik çıkıntısının (tibial tüberkül) kesilerek yerinin değiştirilmesi işlemidir. Amaç, diz kapağının dizilimini düzelterek dışa doğru olan çekmeyi azaltmaktır.
  • Kimlere Uygulanır? Özellikle dizilim bozukluğu olan (yüksek TT-TG mesafesi gibi) ve tekrarlayan instabilitesi olan hastalarda, sıklıkla MPFL rekonstrüksiyonu ile birlikte yapılır. Kemik parçasının ne kadar içe (mediale), öne (anteriörize) veya aşağı (distale) kaydırılacağı hastanın anatomisine göre belirlenir (örn. Fulkerson osteotomisi).
• Trokleoplasti:
  
  • Prensip: Uyluk kemiğindeki diz kapağı oluğunun (troklea) doğuştan sığ veya düz olduğu (troklear displazi) ciddi durumlarda, bu oluğun cerrahi olarak derinleştirilerek diz kapağına daha iyi bir yuva oluşturulması işlemidir.
  • Kimlere Uygulanır? Seçilmiş, ciddi troklear displazisi olan ve diğer yöntemlerin başarısız olduğu veya yetersiz kalacağı düşünülen hastalarda uygulanan daha karmaşık bir cerrahidir.

Patellofemoral Kıkırdak Cerrahisi:

• Diz kapağı (patella) veya oluk (troklea) üzerindeki sınırlı (fokal) kıkırdak hasarları için daha önceki “Kıkırdak Cerrahisi” yazısında anlatılan yöntemler (Mikrokırık, Mozaikplasti/OAT, Allogreft Nakli, ACI/MACI) uygulanabilir. Seçilecek yöntem hasarın boyutuna ve yerine göre değişir.

Patellofemoral Artroz (Kireçlenme) Cerrahisi:

• Tibial Tüberkül Osteotomisi (TTO): Bazı durumlarda diz kapağı altındaki basıncı azaltarak ağrıyı hafifletebilir.
• Patellofemoral Protez (Kısmi Diz Protezi): Sadece diz kapağı ve oluğun (troklea) eklem yüzeylerinin değiştirildiği bir kısmi protez ameliyatıdır. Sadece bu bölgede ileri derecede kireçlenmesi olan ve dizin diğer kompartmanları sağlam olan seçilmiş hastalarda bir seçenektir.
• Total Diz Protezi (TKA): Eğer kireçlenme dizin diğer bölümlerini de etkilemişse, tüm eklem yüzeylerinin değiştirildiği total diz protezi en uygun çözümdür. TKA sırasında genellikle diz kapağının arka yüzeyi de polietilen bir parça ile kaplanır (patellar resurfacing).

Cerrahi Seçimi, Riskler, Faydalar ve İyileşme Süreci

Hangi cerrahi yöntemin seçileceği; hastanın yaşına, aktivite düzeyine, altta yatan patolojiye (instabilite, ağrı, kıkırdak hasarı, kireçlenme), anatomik faktörlere (dizilim, displazi), önceki tedavilere ve cerrahın deneyimine bağlıdır.

• Faydalar: Başarılı bir diz kapağı cerrahisi ile stabilite sağlanır (çıkıklar önlenir), ağrı azalır, diz fonksiyonları iyileşir ve hastanın yaşam kalitesi artar. Altta yatan anatomik sorunlar düzeltilebilir.
• Riskler: Her ameliyatta olduğu gibi enfeksiyon, kan pıhtılaşması (DVT/PE), anestezi riskleri bulunur. Diz kapağı cerrahisine özgü riskler arasında ise ameliyat sonrası devam eden ağrı, tekrarlayan instabilite (başarısızlık), dizde sertlik (hareket kısıtlılığı), sinir hasarı (özellikle ciltte his kaybı yapan safen sinir dalları), TTO sonrası kemik kaynamaması veya tespit materyali (vida) sorunları sayılabilir.
• İyileşme Süreci:
  
  • İyileşme süresi ve rehabilitasyon protokolü yapılan ameliyata göre büyük farklılıklar gösterir.
  • MPFL rekonstrüksiyonu sonrası genellikle bir süre dizlik kullanılır ve yük verme kademeli olarak artırılır. Fizik tedavi 4-9 ay sürebilir.
  • Tibial tüberkül osteotomisi (TTO) sonrası kemiğin kaynaması için genellikle 6-8 hafta veya daha uzun süre korumalı yük verme (koltuk değneği ile) gerekir.
  • Kıkırdak cerrahileri sonrası rehabilitasyon çok daha uzun ve kısıtlıdır.
  • Patellofemoral protez sonrası iyileşme total diz protezine benzer ancak biraz daha hızlı olabilir.
  • Tüm diz kapağı ameliyatlarından sonra fizik tedavi kritik öneme sahiptir. Kuadriseps kasını (özellikle iç kısmını – VMO) güçlendirme, kalça ve gövde kaslarını çalıştırma, esneklik ve diz kapağının doğru hareketini sağlama egzersizleri yapılır.

Ankara’da Diz Kapağı Cerrahisi ve Prof. Dr. Murat Bozkurt’un Yaklaşımı

Diz kapağı sorunları, Ankara’da yaşayan birçok aktif bireyi ve sporcuyu etkileyebilmektedir. Bu sorunların doğru teşhisi ve etkili tedavisi, patellofemoral eklem konusunda uzmanlaşmış bir ortopedi cerrahının deneyimini gerektirir.

Prof. Dr. Murat Bozkurt, Ankara’da diz kapağı ile ilgili problemlerin çözümünde kapsamlı bir yaklaşım sunmaktadır:

• Hassas Tanısal Değerlendirme: Hastanın şikayetlerinin temel nedenini (instabilite mi, ağrı mı, kıkırdak mı, kireçlenme mi?) ve altta yatan anatomik faktörleri (dizilim bozukluğu, bağ yetmezliği, troklear displazi) dikkatli muayene ve ileri görüntüleme yöntemleriyle ortaya koyar.
• Kişiye Özel Cerrahi Planlama: Her hasta için standart bir yaklaşım yerine, hastanın bireysel ihtiyaçlarına, anatomisine ve beklentilerine en uygun cerrahi yöntemi (MPFL rekonstrüksiyonu, TTO, kombine prosedürler, kıkırdak cerrahisi, protez vb.) belirler.
• İleri Cerrahi Teknikler: MPFL rekonstrüksiyonu, tibial tüberkül osteotomisi gibi modern ve etkili cerrahi teknikleri başarıyla uygular.
• Rehabilitasyon Odaklılık: Ameliyatın başarısının büyük ölçüde ameliyat sonrası rehabilitasyona bağlı olduğunun bilinciyle, hastalarını doğru fizik tedavi programlarına yönlendirir ve süreci yakından takip eder.

Prof. Dr. Bozkurt, Ankara’da diz kapağı sorunları yaşayan hastalara, doğru tanıdan başlayarak, en uygun cerrahi tedavinin uygulanması ve başarılı bir iyileşme sürecinin yönetilmesine kadar her aşamada uzman desteği sağlamaktadır.

Diz kapağı sorunları yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Ancak doğru tanı ve kişiye özel planlanmış bir tedavi ile (gerektiğinde cerrahi dahil) ağrıyı azaltmak, fonksiyonları geri kazanmak ve aktif bir yaşama dönmek mümkündür. Ankara’da diz kapağınızla ilgili yaşadığınız sorunlar için uzman bir görüş almak üzere Prof. Dr. Murat Bozkurt ile iletişime geçmekten çekinmeyin.

Detaylı bilgi ve randevu için Prof. Dr. Murat Bozkurt ile 0312 502 70 74 numaralı telefondan iletişime geçebilirsiniz.